Кыргызстандагы 16,5 тонна таштандыдан пайда көрүүнүн жолу. Кызыктуу маек
(жаңыланган 13:28 09.09.2019)
Өлкөдө таштандынын көлөмү көбөйгөндөн көбөйүп, ал топтолгон аймак улам кеңейип барат. Миллиондогон тонна акыр-чикир канчалаган айдоо жерлерин ээлеп, элдин саламаттыгына гана тургай, өлкөнүн экологиясына зыянын тийгизүүдө. Үйүлгөн таштандыны жок кылып, анын аркасы менен өлкөнү электр энергиясы менен камсыздоого болорун эколог айтып берди.Sputnik Кыргызстандын маалымдамасы
Кыргызстанда 406 таштанды жайы бар, бирок 107сине гана уруксат берилген. Серепчилердин маалыматы боюнча, таштанды таштоочу жайлардагы жалпы масса 16,5 миллион тоннаны түзөт, бул 1 633 Эйфель мунарасы же планетадагы эң ири жаныбар болгон көк киттин 137синин салмагына барабар. Жыл өткөн сайын көлөмү улам жарым миллион тоннага көбөйүүдө.
***
Эколог Сергей Криворучко бир нече жыл ичинде өлкөнү таштандыдан арылтып, электр энергиясын алууга боло турган долбоор тууралуу айтып берди.
©
Sputnik / Жоомарт Ураимов
Эколог Сергей Криворучко
— Көз карандысыздыкка жетишкен отуз жылга чукул убакыттан бери таштанды көйгөйүн дегеле чече албай келебиз. Сиз кандай жолун сунуштаар элеңиз?
— Таштанды таштоочу жайда көбүнесе органикалык эмес заттар — синтетикалык материалдар, лак-боёк өндүрүмдөрүнүн калдыктары, кездеме, дөңгөлөк, кагаз жана башкалар бар. Алардын арасындагы таш, айнек, батарея, металлдан башкасынын баары мыкты отун болуп саналат. Башкача айтканда, тиричиликтеги катуу калдыктарды (ТКК) таштанды катары эмес, пайда алчу сырье катары карасак болот.
Бул калдыктарды жок кылуунун эң натыйжалуу технологиясын иштеп чыктык, пиролиз менен электр энергиясын алууга болот. Калдыктарды бөлүү процесси мындайча жүрөт: таштанды бөлүнүп чыккан газды кайталап жагуу менен анча чоң эмес температурада иштетилет. Мында экологияны булгаган заттар пайда болбойт. Бул жабдыктардын экологиялык коопсуздугу жетишерлик жогорку деңгээлде. Колдонула турган жаңы ыкмалар түтүндүн жагымсыз жытын толук жок кылат, ал эми фильтрлери алмаштырылбай, өзүн-өзү тазалоочу механизмге ээ. Мунун баары станцияларды тейлөө акысын кыйла арзандатат.
Мындай ыкманын натыйжасында электр энергиясы иштелип чыгып, трансформаторлор аркылуу жалпы түйүнгө берилет. Анан калса, анын иштелип чыгышына дайрадагы суу кирген маал, шамалдын жетиштүүлүгү, пайдалуу кендин болушу же инсоляция өңдүү аба ырайы, же климаттык шарттар таасир этпейт. Бул — биздин долбоордун негизги артыкчылыгы, мында таштанды отун болуп берет.
©
Sputnik / Табылды Кадырбеков
Бишкектеги таштанды полигону
Sputnik Кыргызстандын маалымдамасы
Тиричиликтеги катуу калдыктар (ТКК) негизинен желим баштык, бөтөлкө жана ар кыл буюмдардан түзүлөт. Калганы — тамак-аш калдыктары, металл буюмдары жана таштандынын бөлөк түрлөрү, анын ичинде кагаз, картон жана желим буюмдар. Булардан сырткары, мындай станцияларда медициналык калдыктардын, эски пестицид жана башка заттардын айрымдарын кайра иштетүүгө болот, өлкөдө азыр андай тажрыйба жок. Завод үчүн кынтыксыз "отун" — ондогон жылдардан бери сакталып турган эски полигондордун калдыктары.
***
— Бирок маңызында бул ири жылуулук электр станциясы (ЖЭС) го?..
— Анчалык чоң эмес. Биз калдыктарды иштетүүнүн чакан линиясын сунуштап турабыз. Өлкө боюнча ушундай чакан заводдорду кылдаттык менен бөлүштүрүп, электр энергиясын колдонууда сезондук күч келүүсүн жөнгө салууга болот.
Маселен, Ысык-Көлдө электр энергиясына күч келген жайкы убак курорттук сезондогу тиричилик калдыктардын көбөйгөн маалына туш келет. Жайкысын жаңы чыккан таштандынын эсебинен энергия алып, ал эми кышында электрди пайдалануу күч алганда Чолпон-Ата, Балыкчы, Каракол жана башка жерлердеги үйүлгөн акыр-чикирди кайра иштетсек болот. Дал ушул себептен, таштандыны кайра иштетүүчү алгачкы заводду Ысык-Көлдө куруу пландалууда.
Мындан тышкары, эски жана жабык таштанды полигондорун тазалоо жер таңкыстыгынан куткарып, айдоо жерлерин чарбага кайтарат. Эски полигон жана таштанды таштоочу жайларды жок кылуу Ысык-Көлдөгү санитардык-эпидемиологиялык жана экологиялык абалды жакшыртып, аймактын туристтик жагымдуулугун арттырат. Балыкчы — Ысык-Көлдүн айланма энергетикалык тутуму жана облустун өнөр жай борбору туташтырылган энергетикалык "бөлүштүргүч түйүн". Анан калса, Ысык-Көл облусу 100 пайыз энергодотацияда турат, башкача айтканда, өз энергетикалык кубаттуулугу жок. Ал эми көмүр жагуу менен Ысык-Көлдөгү электр энергиясын иштеп чыгуу андай жылуулук электр станцияларынын экологиялык коопсуздугунун төмөндүгүнөн улам майнапсыз.
Sputnik Кыргызстандын маалымдамасы
Республикада таштанды таштоочу жайлар 600 гектар жерди ээлейт, алардын 506 гектары айыл чарба багытындагы категорияга кирет.
***
— Балыкчыга таштандыны кантип жеткирүү керек? Бул аябай кымбат эмеспи.
— Логистиканы иштеп чыкканбыз. Мисалы, күңгөй жээктеги Бостери жана тескейдеги Кажы-Сай айылдарынан автомобилдик транспорт менен Балыкчыдагы топтоо жайына жеткирилип, ошол жерде кайра иштетилет. Ал эми күңгөйдөгү Корумду жана тескейдеги Тамга айылдарынан тиричилик калдыктарын автомобиль менен Караколдогу чогултуу пунктуна жеткиришет. Ал жактан таштанды эң арзан жана коопсуз транспорт болгон баржа менен Балыкчыдагы пунктка жөнөтүлөт. Айтмакчы, мындай логистика Ысык-Көлдүн кемечилик тармагынын да өнүгүшүнө чоң түрткү болмок.
Ушундай эле система, маселен, Нарын үчүн да актуалдуу. Шаарда чоң таштанды полигону бар, ал эми андан анча ыраак эмес жерде Нарындын жашоочулары үчүн электр энергиясы өткөрүлгөн жогорку вольттогу линиялар жайгашкан.
— Сиз айткандай бул долбоор ишке ашып кетсе, бир завод бүтүндөй облусту таштандыдан тазалап коё алабы?
— Ооба. Мындай технология бир эле ири завод эмес, бир нече чакан өндүрүштү калкынын саны азыраак пункттарда да курууга мүмкүндүк берет.
Sputnik Кыргызстандын маалымдамасы
Бишкектеги таштанды полигонунун аянты — 27 гектар, долбоорлонуп жаткан жаңы полигондуку — 30 гектар. Суткасына "Тазалык" ишканасы 500-600 тонна таштанды чыгарат. Борбор шаарда таштанды топтогон 20 (так саны белгисиз) жеке ишкана бар. Күн сайын таштанды ташыгыч унаалар 300-400 ирет каттайт. Жылына баш калаадан болжол менен 320 миң тонна таштанды жыйналат.
***
— Демилге жакшы, бирок майнап чыгабы? Генераторлордун кубаттуулугу канчалык?
— Эң эле жөнөкөй орнотмо саатына эки тонна таштанды иштетип, 2ден 3,5 мегаваттка чейин энергия иштеп чыга алат. Мындай көлөм менен Бишкектин 7-кичирайонун толугу менен электр энергиясы менен камсыздап коюуга жетет. Долбоордун өзгөчөлүгү анын ийкемдүүлүгүндө. Заводдун бир линиясына керектөөгө жараша ага мындай үч генераторду туташтырууга болот. Электрдин көлөмүн көбөйтө турган болсок, саатына жанагыдай эле 2 тонна акыр-чикир кайра иштетилет.
Мисалы, Кыргызстандын түндүгү үчүн 3,5 мегаваттык кубаттуулуктагы эки генератордон 60 линия орнотсок болот. Экологиялык жактан таза эмес көмүрдү гана жакпастан, жылдан жылга арбып келе жаткан таштанды талаалары тазаланып, улам түшкөн калдыктар жок кылынат.
Sputnik Кыргызстандын маалымдамасы
"Чыгышэлектр" ААКтын маалыматына таянсак, 2019-жылдын январынан июнь айына дейре электр энергиясын керектөө Ысык-Көл облусу боюнча 557,6 миң, Нарында — 335,5 миң мегаваттка жеткен. Ысык-Көл облусунун тургундары суткасына 101 мегаватт жакса, ал эми Нарында 51 мегаватт чыгымдалат. Балыкчы шаарында абоненттер 236,8 мегаватт-саат электр энергиясын пайдаланат.
Кыргызстандын борбор калаасында 2019-жылдын июнь айында "Түндүкэлектр" ААКтын абоненттери 158,2 миң мегаватт-саат электр энергиясын, Чүй облусунда 141,7 миңдин тегерегинде, ал эми Таластын жашоочулары 19,1 миңден жогору өлчөмдө сарптаган.
Сутка сайын "Түндүкэлектр" абоненттери үчүн Бишкекте орточо 6 миң мегаватт-саат электр энергиясы жумшалса, бул көрсөткүч Чүй облусунда 4,4-4,5 миңдин айланасында, Талас облусу боюнча — 600, ал эми Талас шаарынын өзүндө – 150.
***
©
Sputnik / Табылды Кадырбеков
Бишкектеги таштанды полигонунун аянты — 27 гектар, долбоорлонуп жаткан жаңы полигондуку — 30 гектар. Суткасына "Тазалык" ишканасы 500-600 тонна таштанды чыгарат. Борбор шаарда таштанды топтогон 20 (так саны белгисиз) жеке ишкана бар. Күн сайын таштанды ташыгыч унаалар 300-400 ирет каттайт. Жылына баш калаадан болжол менен 320 миң тонна таштанды жыйналат.
— Долбоордун кирешелүүлүгүнөн шегим бар. Электр энергиясы арзан оокат эмес, андай шартта завод кантип пайда көрөт?
— Туура айтасыз. Өлкөдөгү электр энергиясына тарифти жогорулатуу, менимче, орунсуз. Ошондуктан иштелип чыгышы арзан түшкүдөй кылып эркин экономикалык аймакта шарт түзүлүп, жеңилдиктер берилиши абзел.
Мындай аймак бар, завод куруунун негизги шарттары дээрлик сүйлөшүлдү.
Андан сырткары, бул долбоор менен мамлекет алектенгени туура, себеби эң бай деген коммерциялык уюмдар да мындай долбоорду ишке ашырууга жөндөмсүз, кантсе да баары бир экологияны сактоо жана таштандыны жок кылуу өкмөттүн мойнундагы иш эмеспи. Мындай учурда электр энергиясынын өндүрүлүшү эң мыкты кошумча киреше болуп берет. Бирок өкмөт тарабынан кепилдик берилбесе, иштелип чыккан электр энергиясын тиричилик калдыктарын жок кылуучу заводдордун өндүрүшчүлөрүнө да, электр станцияларына да сатып берүүгө мүмкүн эмес.
Баса, долбоор CASA-1000га да колдоо болуп берет, себеби суунун тартыштыгы шартында энергия иштеп чыгуу азая түшөт. Анан да электр энергиясынын экспорттук баасы инвесторго кыска убакыт аралыгында мындай линияга коюлган завод курууга кеткен чыгымын актап алууга шарт түзөт.
Мында эң башкысы биз эки иштен бир иш бүтүрөбүз: таштандыны жок кылабыз, жерди бошотобуз, электр энергиясын алабыз жана экологияны түзүк абалга келтиребиз. Тилекке каршы, өкмөт тараптан буга азырынча жооп жок, долбоорду ишке ашырабыз деген эки жылдан берки аракеттен майнап чыга элек. Дагы бир ирет кайталайын, долбоор өнөктөш катары мамлекеттин катышуусу менен гана ийгиликке жете алат. Ал эми биз өз кезегинде технологиялык чечимдер менен камсыз кылып, аны толук коштоп турабыз.
©
Sputnik / Илья Питалев
Желимди кайра иштетүүчү "Пларус" заводу
— Долбоордун наркы канча?
— Замандын өлчөмү менен орнотмолордун наркы абдан эле пайдалуу, бир линиянын баасы 4-6 миллион еврого чейин жетет. Бирок жакшы бир чечим бар — бул линиялардын өндүрүшү үчүн завод куруу. Баштапкы инвестициялар 25-30 миллион евродон ашпай тургандыгы күтүлүүдө. Биздин эсеп менен ал төрт жылдан алты жылга чейин акталат. Насыякорлор менен эсептешип алган соң түптөлүп калган "Тазалык" – "Электр түйүндөрү" тандеми киреше ала баштайт.
Завод айына орточо 2-2,5 линия өндүрө алат, демек, жылына 24-30 линия алабыз. Башкача айтканда, эки жыл ичинде завод Кыргызстанды чакан линия менен камсыздап, андан ары башка өлкөлөргө да экспорттоого кирише алат. Айтмакчы, биздин коңшулар Өзбекстан менен Казакстандын долбоорго кызыгуусу күч, мындай заводдорду өздөрүндө да курууга ниеткер.
Бөлөк өлкөлөр таштандыдан кантип арылат?
Германияда жылына кайра иштетилген 45 миллион тонна таштанды атайын заводдордо өрттөлүп, калкка да пайда келтирет.
Газ турбиналары электр энергиясын иштеп чыгып, ал эми тазалоодон кийинки чыккан газ жылуулук үчүн колдонулат. Чыгындылары атмосферага атайын чыпкалар аркылуу гана таралат. Мындай заводдор экологиялык жактан таза деп таанылган.
Японияда да иштелип чыккан калдыктар өрттөлөт, ал эми таштанды өрттөөчү заводдордун тазалоочу курулмалары ушунчалык эффективдүү, андай чакан ЖЭСтердин тегерегиндеги бакчалардын жыпар жыты аңкып турат.
Электр энергиясы жергиликтүү электр ишканаларына сатылат, алтургай, күлү да керекке жарайт, андан келечеги кең райондор курулуп жаткан бүтүндөй бир арал салып коюшат.
Данияда да таштанды жагылат. Копенгагенде таштанды өрттөөчү завод шаарды жылытып, жашоочуларга электр энергиясын берет.
Заводдун түтүктөрүнөн жагымсыз жыты жок, зыянсыз түтүн чыгат. Ал тургай заводдун 85 метр бийиктеги чатырында тоо лыжа үчүн ылдыйыш куруп коюшкан. Жыл бою иштейт. Эңкейиштин бооруна иштелип чыккан желим менен төшөлүп, кардан сыйгалангандан эч кем калышпайт.
F-35тин мүчүлүштүктөрү: америкалык учактын мандеми эмнеде?
(жаңыланган 11:39 27.06.2020)
Физиканын мыйзамдары америкалык авиаконструкторлордун аракеттерин көз жаздымда калтырып, кыйла кымбат баалуу долбоорлорун "тушап коет".Бешинчи муундагы F-35 Lightning II учагы кынтыксыз эмес, бирок АКШ инерция боюнча глобалдык милдет жана курал-жаракты бардык жагынан бышып жетиле элек авиатехникага жүктөөгө тырышууда. F-35 бортундагы B61-12 термоөзөктүк бомбалары үнгө чейинки крейсердик ылдамдыкты, радарлардын "көзүнө илиниши", кырсыкка кабылуу коркунучунун бийиктиги жана ынанымсыздыгын жайкап койчудай ойлошот. Америкалык учактын оош-кыйышын аскерий баяндамачы Александр Хроленко талдап көргөн.
The Aviationist басылмасы апта башында америкалык Эдварс (Калифорния штатында) авиабазасынын чет жакасында F-35A Lightning II истребителин (Convetional Take Off and Landing модификациясындагы, башкача айтканда, учушу жана конушу стандарттык) өзгөрүлмө кубаттуулуктагы B61-12 термоөзөктүк бомбасын колдонуу боюнча сыноодон өткөрүлгөнүн жазып чыкты.
Кош багыттагы өзөктүк курал ташуучу учактын тастыкташтырылышы 2023-жылдын январына пландалган. Программалык камсыздоосун (азыркы Block 3A версиясынан Block 4 версиясына чейин) жаңыртуу менен бирге F-35А истребителдери пландалгандай термоөзөктүк бомбаларды ташып жана пайдалана алат. Ал гана эмес, АКШнын Куралдуу аба күчтөрүнүн куралдануу системасына B61-12 жуурулушкан соң F-15E жана F-16нын "өзөктүк истребителинин культтук ролу" F-35A учагына өтөт. Заманбапташтырылган B61-12 авиабомбасын байкоо системасы жана өзгөрүлмө кубаттуулуктагы (50 килотоннага чейин) аскердик бөлүгү айырмалайт.
"Посейдон" сыноодон өтүүдө: Батыш мүнөздөгөндөй "кыямат күндүн торпедасыбы"?
F-35 Lightning II көп багыттуу истребитель-бомбалоочу учагын жасоо программасына 1,3 триллион доллардын тегерегиндеги каражат кеткен. F-35тин ар кыл модификациялары 2011-жылдан бери сериялык түрдө чыгарылып келет. Бул машинага АКШда адегенде чоң үмүт артышкан, бирок иш жүзүндө аны пайдаланууда адистердин көңүлү калууда. Мурда Пентагонго ыктаган Defense News басылмасы F-35 Lightning II учагын бир топ сындап жазды. Фактылар айгинелеп тургандай, F-35 – форсажда бир мүнөттөн ашпаган убакытта ылдамдай алган үнгө чейинки истребитель, ал эми 1 Махтан өйдө ылдамдыкта бир мүнөттөн кийин ысып кеткен корпусу талкаланып калышы мүмкүн. 1,6 Махтан жогорку ылдамдыкта учактын куйругу түшүп калышы ыктымал.
Бешинчи муундагы истребителдин дайымкы (крейсердик) ылдамдыгы 1,4 Махтан төмөн боло албайт, андан улам технологиялык үзгүлтүгү болгон эмес. Иш жүзүндө F-35 төртүнчү муундагы учак бойдон калды, термоөзөктүк бомбалар – ал үчүн көтөрө алгыс жүк.
Компенсациялык чаралар
Өткөн жылы "бешинчи муунга жетүүгө тырышкан" F-35 истребителинин негизги кемчиликтеринин санын бешке чейин төмөндөтө алышты. Бул деле 100 миллиондук машина үчүн өтө көп болуп саналат.
Пентагон анын "эксплуатациялык мүнөздөмөлөрүн" дароо оңдой койгон, азыр F-35 кыска ыкчамдай алган үнгө чейинки ылдамдыктагы учак болуп саналат.
Жогорку ылдамдык планердун, F-35тин атайын стелс-катмарынын, учактын арткы бөлүгүндөгү сансыз антенналарынын бузулушуна коркунуч туудурат. Аскердик-деңиз күчтөрү жана деңиз пехотасы үчүн F-35B жана F-35C модификациялары 1,2 Махтын тегерегиндеги ылдамдыкта уча ала турган секунддар аныкталды.
Америка да алсам дейт. Калашников автоматы дүйнөнү багынтууда
Учуп-конушу стандарттык F-35A учагынын истребителдеринин варианттарында да программалык камсыздоодон дабышсыз жана радарларга көрүнүп калышы (ал тургай, сырткы асмасына курал-жарак артылган болсо, үнгө чейинки ылдамдыкта да) өңдүү сапаттарына чейинки ушундай эле кемчиликтер бар. Учактын аброю биротоло түшкөндөй эле болгон, бирок, аны пайдаланууда дагы да күтүлбөгөн кемчиликтери байкалып калууда. 24-июнда Air Force Magazine журналы америкалык F-35A истребителдерине түнөргөн булуттарга 25 милден (40 чакырымга чукул) азыраак аралыкка чейин жакындоого тыюу салынганын маалымдады.
Көрсө, инерттик газды генерациялоонун боттук тутумунун (OBIGGS) конструктивдик өзгөчөлүктөрү атмосфералык электр разрядынан абада истребителдердин май куюлган бактарынын жарылып кетишине алып келиши мүмкүн. OBIGGS системасы мурда эле ар кандай пикир жаратып келген, 2014-жылы заманбапташтырылса да жарылып кетүү коркунучу эмнеге жоюлбаганы кызык.
Жаңы F-35 Lightning II учактарынын бир нече ирет кырсыкка кабылышынан улам башка жагымсыз "ачылыштары" да чыгарын, ал түгүл жай жагдайда да F-35тин пайдаланышы кооптуу болорун болжоого болот. Бешинчи муундагы россиялык Су-57 истребителдери же радиоэлектрондук күрөш каражаттарына абада кокус туш келип калса, бул америкалык "чагылгандар" эмнеге кабыларын айтпай эле коелу.
Белгисиздикке карай учуш
Кошмо Штаттар F-35 учактарын европалык союздаштарына активдүү сатууга умтулууда. Заманбапташтырылган B61-12 термоөзөктүк авиабомбасы да башынан эле Европага багытталган. Сериялык өндүрүшү быйылкыга белгиленген, ошол эле убакта америкалыктар B61-12 бомбаларын Европада жайгашкан өздөрүнүн базаларына жайгаштырууга ниеттенет. Ошентсе да, учушта (форсажда) бортундагы өзөктүк курал жүктөлгөн истребителдин куйругу түшүп калышы же чагылган уруп коюшу да мүмкүн. Башка варианттары да болушу мүмкүн, бирок кандай болгон күндө да союздаштарына кыйын эле болот. Америкалык куралдар Европа үчүн улам кооптуу болуп барат. Германиянын каршылыгы улам күч алууда. Франция да: "F-35ти таңуулоону токтоткула" деп ачык айткан. Бул – АКШнын аскердик авиакурулуш жаатындагы технологиялык мүмкүнчүлүктөрүн ашкере баалоонун мыйзам ченемдүү жыйынтыгы. Мурда да бешинчи муундагы F-22 Raptor истребителин жасоо тажрыйбасы ийгиликсиз деп табылган. Анын дагы радиосиңирүү катмары ишенимсиз, метрлик диапазондо радарлардын "көзүнө чалдыгат", аракет радиусу – 750 гана чакырым, сериялык машинанын баасы өтө кымбат (350 млн доллар турат). Бешинчи муундагы (катталышы боюнча) F-22 жана F-35 учактарынын алгылыктуу абалга жеткирбей жатып эле америкалыктар аскердик авиациясынын келечегине үмүттүү карашат.
Дүйнөдө Т-15 "Арматанын" теңдеши жокпу? Cууга чөкпөс, отко күйбөс курал
Вашингтондун планы боюнча алтынчы муундагы биринчи истребителдер 2030-жылга чейин учуп калышы зарыл эле. Сүрөттөлүшүнө караганда душман да алар үчүн даяр имиш. "Күрөшүүгө тийиш болгон тынчокеандык театрдагы ири аралыкты эске алуу менен" кошумча май куйбай туруп эле алыс аралыкка учурууну пландашат. Радиоэлектрондук күрөш комплексинин эсебинен абадагы артыкчылыгы арбын, абдан чыдамкай болот деп ишенишет.
Бирок "бешинчи муундагы" F-35 Lightning II учагынын кыйла кымбатка түшкөн ийгиликсиз учуштарынан кийин америкалык конгресс 2021-жылы алтынчы муундагы истребителдерди жасоо программасын каржылоону 85 пайызга кыскартууга ниетин билдирген.
Белгилер:
Кыргызстанда карантин маалында кадыры арткан кесиптер. Сереп
(жаңыланган 16:13 26.06.2020)
Быйылкы көктөмдө коронавирус кырдаалынан улам кыргызстандыктардын арбыны жумушсуз калды. Пандемия өлкөбүздөгү эмгек рыногуна кандай таасир этти, кайсы адистиктерге талап күч алды? Бул туурасында Sputnik Кыргызстандын макаласынан окуңуздар.Коронавирус Кыргызстанда алгач ирет 18-мартта катталды. Бир нече күн өтпөй өлкөдө өзгөчө абал башталып, ал эми 25-марттан тарта республиканын айрым бөлүктөрүнө, анын ичинде Бишкекке өзгөчө кырдаал киргизилген. Андай режим 10-майга дейре уланды.
Бул мезгилде ишкана жана уюмдардын көбү ишмердигин токтотуп, кызматкерлерин аралыктан иштөөгө же эмгек (айрымдары акы төлөнбөгөн) өргүүсүнө чыгарган. Май айында компаниялардын басымдуу бөлүгү ишке чыкты, соода борборлору ачылды, көчөлөрдө коомдук транспорт кайрадан жүрө баштады. Бирок айрым чектөөлөр азыр да күчүндө, мисалы, массалык иш-чараларга дале тыюу салынат.
Тамадалар таксистке айланып, тойлор токтоду. Карантиндин кейиткен кесепети жөнүндө
Ал ортодо өлкөдө коронавирус табылган бейтаптардын саны боюнча кезектеги антирекорд катталды. Жети күн ичинде бул көрсөткүч бир нече ирет 200дөн ашты. Мындан улам COVID менен күрөшүү боюнча Республикалык штабдагылар кайрадан кескин чараларды көрүүнү да талкуулоого киришти.
Sputnik Кыргызстан өзгөчө кырдаал убагындагы чектөөлөр эмгек рыногуна кандай таасир эткенин билип көрдү.
©
Sputnik / Кирилл Каллиников
Кишилер вакансиялардын ярмаркасында анкеталарды толтуруп жатышат
Иш берүүчүлөр кимдерге муктаж болду?
Эмгек рыногунда газ ширетүүчүлөр, чачтарач, компьютер операторлору, бухгалтер, ашпозчу, тигүү тармагындагылар жана тикмечилер, офис-менеджерлери, электр монтаждоочулар жана айдоочуларга алигүнчө талап күч. Калкты иш менен камсыз кылуу кызматында каттоодо турган жумушсуздарды дал ушул адистиктерге окутушат. Эмгек жана социалдык өнүктүрүү министрлигинин Калкты иш менен камсыз кылууга көмөктөшүү порталында ушундай маалыматтар камтылат. Жарыяланган бош орундардын саны 1-июнга карата 8 миңди түзгөн, анын ичинде жумушчу адистиктер да бар. Бир орунду алууга 44 киши ат салышкан. Анткен менен 2 миңден ашуун жумуш ордуна талап жок.
Кыргызстандагы бизнес кризиске туруштук бере алабы? Ишкерлердин ачык пикири
lalafo.kg жарыялар сервисинде марттан тарта май айына чейин иш ээлери тармактык маркетинг, IT-технология жана байланыш, ошондой эле курулуш жаатындагы адистерди активдүү издешкен. Талап кылынган адистиктердин төртүнчү сабында маркетолог жана башка кеңсе кызматкерлери болсо, ошондой эле call-борборлордун операторлору бешинчи сапка илинген.
Мындан сырткары, өзгөчө кырдаал кезинде кыргызстандыктар активдүү түрдө ашпозчу жана үй жардамчыларын, кампаларга, ошондой эле ар кыл майда-барат жумуш аткаруучуларды да көп караштырган. Жарыялардын санына карап эсептесек, сатуучу-консультанттар, ошондой эле соода-сатыкка байланыштуу иштер тогузунчу орунга чыккан. Онунчу сапта деле соодага байланыштуу башка жумуш турат.
Апрель жана май айында Employment.kg сайтына жумуш берүүчүлөр январь, февраль айларына караганда эки эсе аз жарыя беришкен. Бул туурасында порталдын маалыматтарында айтылат. Жумуш издөөчүлөр да резюмелерин адаттагыдан аз жарыялашты. Эгер коронавирус пандемиясына чейин аталган сервис айына 280 чакты анкета алып жүрүшсө, апрелде бул көрсөткүч 84кө түштү. Май айында иш издегендер жанданып, 120 резюме жайгаштырышкан.
Кеңсенин доору бүттүбү? Кыргызстандыктар аралыктан иштөөгө кандай карайт
Аталган сайттын маалыматына таянсак, эмгек рыногундагы жалпы суроо-талаптын ылдыйлаганы менен маалыматтык технология жана телекоммуникация тармагындагы иштерге талап биринчилерден болуп калыбына келди. Май айында бул тармакта жарыяланган вакансиялардын саны февралдагы көрсөткүчтөргө теңделди. Ушундай эле көрүнүш курулуш жана кыймылсыз мүлк чөйрөсүндө да байкалат. Апрелдеги андай көрсөткүчтөн кийин иш ээлери эми ушул багыттарда адистерди издеп киришти.
Туристтик сектордо абал тескерисинче, бул багыттагы адистиктерге болгон суроо-талап февралда төмөндөгөн боюнча май айында да жогорулаган жок. Мейманкана-ресторандык бизнес да ушундай эле абалда. Апрель жана май айында да иш ээлери белгилүү себептер менен бул багыттагы адистерди издөө боюнча бир дагы жарыя беришкен эмес. Жогорку менеджмент чөйрөсү да ушундай абалга кептелди.
©
Sputnik / Максим Богодвид
Вакансиялардын ярмаркасында "Работа" гезити
Кыргызстандыктар кандай жумуштарды издешти?
Өзгөчө кырдаал маалында lalafo.kg сайтынын колдонуучулары көбүнчө тигүү тармагында иш издешкен. Тизменин экинчи сабында дизайнерлер, оператор жана аралыктан иштей ала турган адистер турат. Үчүнчү сапка ашпозчулар чыкты.
Ошондой эле көп каралган жарыялардын алдыңкы он сабында майда-барат иш аткаруучулар, айдоочулар (курьер, ошондой эле экспедиторлор катары да), окутуучулар (мугалим, тарбиячы жана репетиторлор), ошондой эле автобизнес жана автосервис тармагындагы кызматкерлер да бар. Кыргызстандыктар үй жана административдик персоналды издөөгө да кызыгышкан. Бул тармактар аталган сервистин колдонуучулары тарабынан көп каралган багыттардын катарында.
Эксперт эмне дейт?
Соңку айларда ишкерлердин көпчүлүгү кызматкерлеринин санын кыскартууга барганын айтат Иш берүүчүлөрдүн улуттук конфедерациясынын башкаруучулугунун төрайымы Элмира Дунганаева. Анын айтымында, ишкерлер кайра окуп, каатчылыктан чыгуунун альтернативдик варианттарын издөөгө аргасыз.
"Коронавирус жергиликтүү бизнести алсыратты, ошондуктан иш ээлеринин көбү штатты кыскартууга мажбур. Айрымдар эбин таап жатканы менен бир топ убара тартышууда. Жаңы долбоорлорго акча салуу ушул тапта опурталдуу, анткени жагдай кандай болуп кетерин алдын ала болжоп болбойт. Ишкерлер атаандаштарынан озуп чыгуу үчүн жаңы жөндөм, жаңы багыттарды өздөштүрүүгө аргасыз болору турган иш", — дейт ал.
Дунганаеванын пикиринде, жумушсуз калган адамдар да рынокту тыкыр изилдөө менен жаңы кесиптерди үйрөнүп, жаңы багыттарды издөөгө тийиш.
Карантинден кийин ишкерликтин кайсы тармагы бүк түшөт? Адистердин пикири
"Азыр көптөгөн кыргызстандыктар таксист жана курьер катары акча табууда, себеби бул вакансияларга талап бар. Аралыктан иштөөгө мүмкүн болгон адистиктер да бар, бирок онлайн-бизнесте башка багыттардай эле оорчулугу бар. Анан калса, азыр рынокто атаандаштык кыйла күчөдү, алдыга жылыш мурдагыдан да кыйындады", — деген пикирин билдирди биздин маектеш.
"Кайсы багытка суроо-талап күч аларын жоромолдоого болбойт, ошондуктан кандай чечим кабыл албаңыз, анын алдында рынокту, анын муктаждыктарын кылдат изилдеңиз. Анан да өз ишиңизди, ошондой эле адис катары өзүңүздү да өнүктүрүүдөн күч аябаңыз", – деп жыйынтыктайт Дунганаева.
Көлдөгү кургак учукту дарылаган борбор COVID жуктургандарга берилеби? Расмий жооп
(жаңыланган 18:44 10.07.2020)
Буга чейин айрым ЖМКларда жана соцтармакта кургак учукту дарылаган "Жети-Өгүз" реабилитациялык-дарылоо борборунда коронавирус жуктурган бейтаптар жаткырыла тургандыгы боюнча маалымат тараган.БИШКЕК, 10-июл. — Sputnik. Ысык-Көл облусунун Жети-Өгүз районундагы кургак учуктун жабык түрүн дарылаган реабилитациялык-дарылоо борбору штаттык режимде иштеп жатат. Ал жакка коронавирус жуктурган бейтаптар жатпайт. Бул тууралуу Sputnik Кыргызстан агенттигине Саламаттыкты сактоо министрлигинин Дарылоо башкармалыгынын адиси Эсен Жумалиев билдирди.
Белгилей кетсек, буга чейин айрым ЖМКларда жана соцтармакта аталган жайда коронавирус жуктурган бейтаптар дарылана тургандыгы боюнча маалымат тараган. Кургак учук менен жабыркагандар "бизди ооруканадан чыгарууга аракет кылып жатышат. Ысык-Көл облусунун губернатору борборду коронавирус жуктургандарга берерин айтты" деп жазышкан.
Мэрия: күндүзгү стационарлардан бейтаптар айыга баштады
"Биз буга караманча каршыбыз. Кургак учук — 12 айдан 24 айга чейин дарылай турчу оору. Биз жакындарыбызга бул дартты жугузуп албаш үчүн алардан оолак болушубуз керек. Үйгө кеткиле деп мажбурлабагыла", — деп жазылган билдирүүлөрдө.
Жумалиев бул маалымат чындыкка дал келбей турганын, оорукана кадимки тартипте иштеп жатканын билдирди.
"Бейтаптар жөн гана ызы-чуу көтөрүшкөн. Жетекчиси менен сүйлөштүк, борбор кадимки тартипте иштеп жатат. Саламаттыкты сактоо министрлиги тарабынан бул боюнча эч кандай буйрук чыккан эмес. Эч ким бейтаптарга "борборду бошоткула" деген эмес. Ал жакта коронавирус жуктурган бейтаптар дарыланбайт", — деди Жумалиев.
Өкмөттүн Ысык-Көл облусундагы өкүлүнүн маалымат катчысы Жаныбек Кожоев ал жерге медиктер менен жергиликтүү бийлик өкүлдөрү барганы чын экенин айтып, алар жөн гана анализ кылып кеткенин кошумчалады.
"Борборго аким, ыйгарым укуктуу өкүлдүн орун басары медиктер менен барып жөн гана ал жакка анализ жүргүзүп кетишкен. Бейтаптарды эч ким "чыккыла, орун бошоткула" деген эмес. Бул реабилитациялык борбор Саламаттыкты сактоо министрлигине тиешелүү. Коронавирус жуктурган бейтаптарга оорукана кылабы же обсервация кылабы, аны министрлик чечет. Министрликтин буйругу жана тапшырмасы жок жергиликтүү бийлик эч нерсе кыла албайт", — деди Кожоев.
Боронов дары-дармектин бир нече айлык запасын камдоону тапшырды
Ал аталган борбор 120 орунга ылайыкташканын, кургак учуктун жабык формасы менен учурда 39 бейтап дарыланып жатканын кошумчалады.
Эске салсак, коронавирус жана пневмонияны дарылоо боюнча жер-жерлерде жана Бишкекте күндүзгү стационарлар ачылууда.