Камактагы атасын бир көрүүгө зар болгон Мар Байжиев. Драматург тууралуу 6 факты
(жаңыланган 10:40 24.03.2019)
Бүгүн кыргыз эл жазуучусу, сценарист, драматург Мар Байжиевдин туулган күнү. Көп кырдуу инсан, кадырман аксакал 84 жашка толду.Sputnik Кыргызстан агенттиги залкардын чыгармачылыгы жана өмүрүнөн кызыктуу фактыларды сунуштайт.
Аккан арыктан суу агат. Мар Байжиев 1935-жылы 23-мартта Жалал-Абад шаарында жарык дүйнөгө келип, балалыгы Ысык-Көл облусунда, кийин Фрунзе шаарында өткөн. Атасы белгилүү тилчи, окумуштуу Ташым Байжиев. Ал Касым Тыныстановдун шакирти болуп, анын жетектөөсү менен кыргыз тилинин морфологиясы боюнча эмгек жазган. Апасы мугалим болуу үчүн борбордо билим ала баштаган. Кийин 1930-жылдардын соңунда ал дагы кысымга кабылып, аз жерден атылып кете жаздаган. Болочоктогу драматургга атасы атактуу советтик окумуштуу, филолог Николай Маррдын ысымын берген.
©
Sputnik / Фред Гринберг
©
Фото / Александр Федоров
Кыргыз эл жазуучусу, сценарист, драматург Мар Байжиев. Архив
Атасын күткөн өспүрүм. Улуу Ата Мекендик согуш башталганда Мар алты жашта эле. Башкалар сыяктуу анын атасы да фронтко аттанып, апасы айылдагы мектепте балдарга сабак берип иштечү. Балалыгы жокчулукта өткөн. Атасы 1944-жылы согуштан кайтып келип, үй-бүлө кайра борборго көчүп келет. Илимпоз Улуттук илимдер академиясындагы ишин кайра улантып, ошол кезде кичинекей Мар кыргыздын интеллигенциясынын бир тобун көрүп калган. Бирок андан көп өтпөй 1950-жылы Ташым Байжиевди түндө укук коргоо кызматкерлери үйдөн алып кетип, ошол бойдон келген эмес. Мар атасынын аман келүүсүн чыдамсыздык менен күткөнүн эскерет. Ташым Байжиев 10 жылга камалып кетип, эки жылдан кийин Казакстандагы түрмөдө көз жумган. Мар мектепти аяктаган соң 1960-жылы Кыргыз мамлекеттик университетинин орус тили жана адабияты факультетин бүтүрүп, андан соң Москвадагы киносценарист жана кинорежиссерлук жогорку курсун аяктап келет.
Журналист, сценарист, фольклорист... Жогорку билимге ээ болгон жаш талант өзүн ар кыл тармакта сынап, "Кыргызфильм" студиясында, Маданият министрилигинде, "Литературная газета" басылмасында иштейт. 60-жылдарда "Манас" эпосу жөнүндө тасма тартылып, анын сценарийин жазган. Кийинки жылдары "Алтын күз", "Ак илбирстин тукуму", "Бирөөнүн бактысы", Нокдаун" өңдүү сегиз тасманын сценарийин жараткан. Ал эмгектердин көпчүлүгү эл аралык фестивалдарда жогору наам алганы маалым.
©
Фото / Александр Федоров
Кыргыз эл жазуучусу, сценарист, драматург Мар Байжиев. Архив
Дүйнө кезген пьесалар. Калемгер алгачкы аңгемелер жыйнагын 1961-жылы чыгарып, биринчи "Дуэль" аттуу пьесасы орус тилинде жарыяланган. Башка пьесалары дүйнөнүн 200дөн ашык театрында коюлган. Жазуучу ондогон чыгармасында каармандарынын ички сезимин, психологиясын, окуядагы адамдардын эмоциясын, өксүгүн, ой толгоосун мыкты ачып бере алган. Мындан сырткары, жазуучу өзүнүн эмгектеринде көтөргөн коомдогу көйгөйлөрү дайым актуалдуу болгондуктан азыркыга чейин дүйнө элдеринин театрында коюлуп келет.
"Манаска" өмүрүн арнап. Кичинекей Байжиев атасын көп ээрчип жүрүп, Саякбай Каралаев, Шапак Рысмендиев өңдүү бир катар манасчыларды көрүп калган. Ошондон улам "Манас" эпосуна кызыгуусу күчөп, ага сүңгүп кирип илимий негизде алектенген. Кийин кыргыз жана орус тилинде эмгектерди жаратат. "Манас" эпосундай гениалдуу чыгарма жок, болбойт дагы" деген сөзү бар. Кыргыз эл жазуучусу азыркыга чейин океандай терең чыгарма менен алышып келет. Учурда фольклорист "Манас" эпосу боюнча орус тилинде окуу китебин чыгарууга даярданууда.
©
Фото / предоставлено мемориальным музеем им К. Карасаева
©
Фото / Александр Федоров
Кыргыз эл жазуучусу, сценарист, драматург Мар Байжиев. Архив
Чарчабаган киноакадемик. Драматург ушу тапта Чыңгыз Айтматов атындагы кино үйүндө эмгектенет. "Манас" орденинин ээси жубайы менен эки кыз, бир уулду тарбиялап өстүргөн.
Улуттук банк Жусуп Баласагын тууралуу ролик тартты. Видео
(жаңыланган 00:31 22.04.2021)
Кыргызстандын Улуттук банкы Facebook социалдык тармагына улуу ойчул Жусуп Баласагын тууралуу ролик жарыялады.Актёрлор Марат Алышпаев жана Назым Мендебаиров роль жараткан роликтин режиссёру Руслан Акун.
Сценарий боюнча Жусуп Баласагынды хандын алдына чакырышат. Ал жерде чогулгандардын бардыгы ханга перс тилинде сүйлөп, кылыч белек кылып жаткан болот.
Баласагындын хан алдында жалтанбай туруп кыргыз тилинде сүйлөгөнү ал жердегилерге жакпайт.
Ошондо ойчул башчыга кайрылып, “Элим өз тилинде жазып, билимин өркүндөтсө дейм” деп жооп берет. Аны мындай сөздөрүнөн кийин хан башкы кеңешчиси кылып шайлап коёт.
Улуу ойчул, акын, саясат таануучу, мамлекеттик ишмер Жусуп Баласагын 1015-жылы, айрым маалыматтар боюнча 1016-жылы Карахандар каганатындагы Чүй өрөөнүнүн чыгышындагы азыркы Токмок шаарына жакын жерде жайгашкан биринчи борбору — Баласагын шаарында туулган.
1069-1070-жылдары Жусуп Баласагын жазган түрк тилиндеги "Кутадгу билиг" ("Куттуу билим") эмгеги дүйнөнүн көп тилдерине которулган.
Азыркы учурда Жусуптун "Кутадгу билиг" поэмасынын үч нускасы сакталып турат. Бир нускасы Вена шаарында (Австрия) сакталуу. Египеттин борбору Каир шаарында сакталып турган экинчи нуска 1986-ж. табылган.
Ал эми Намангандан табылган үчүнчү нускасы азыр белгилүү болгон нускалардын эң толугу болуп эсептелинет. Эстеликтин үчүнчү нускасы азыр Өзбекстан илимдер академиясынын Чыгыш таануу институтунун кол жазмалар фондунда сакталууда. Наманган жана Каир шаарларынан табылган нускалар араб ариби менен жазылган.
Улуттук банк роликтерди Кыргызстандын эгемендүүлүгүнүн 30 жылдыгына карата тартып жатат.
Согуштун балдары. Океев, Жакиев жана Байжиевдин таберик сүрөтү
(жаңыланган 18:41 21.04.2021)
Sputnik Кыргызстан маалымат агенттиги архивде сакталып жаткан сейрек сүрөттөрдү жарыялап, тарыхын баяндайт.
©
Sputnik / Александр Федоров
Байбичеси Жумаш Өмүрова жана кызы Азиза Океева менен турган СССРдин эл артисти, белгилүү режиссер Төлөмүш Океев менен Кыргыз эл баатыры, жазуучу Бексултан Жакиев жана КРдин эл жазуучусу, драматург Мар Байжиевдин сүрөтү 1995-жылы Бишкек шаарында тартылган.
Ал жылы Океевдин 60 жылдыгы белгиленип, кинематографисттин жакындары, кесиптештери Опера жана балет театрына чогулган эле.
Ошол кезеңди сценарист Мар Байжиев мындайча эскерди.
"Төлөмүш менен Бексултан бир айылда чогуу окушкан, үчөөбүз тең согуштан кийинки балдарбыз. Жакиев экөөбүз филология факультетинде бирге билим алдык. Мен орус, ал кыргыз бөлүмүндө студент болчу. Кийин Океев Ленинграддагы Киноинженерлер институтунун электротехникалык факультетинин үн режиссёр адистигин бүтүрүп келгенде мен "Кыргызфильмде" редактор болчумун. Ал жылдары бирге иштешип, кеңешип иш кылып жүрдүк. Анткени ал жылдары бизде көпчүлүк кыргыз кинолорун еврейлер, орустар тартышчу. Нуртай Борбиев, Геннадий Базаров, Болот Шамшиевдер жаңыдан жогорку окуу жайды бүтүп келе башташкан. Жаштар кыргыз эли кандай таланттуу, акылман эл экенин көрсөткүбүз келип бири-бирибиз менен тыгыз иштешип, ата мекендик кинематографияны дүйнөлүк деңгээлге чыгаруунун көздөчүбүз", — деди драматург.
Байжиев чыгармачылыгында Океевдин "Ак илбирстин тукуму", "Алтын күз" кинофильминин, Бексултан Жакиев "Мурасынын" сценарийин жазган.
1995-жылы Төлөмүш Океев Кыргызстандын Түркиядагы толук жана ыйгарым укуктуу элчиси болуп иштеп турган.
Жума күнүнө карата аба ырайы
23-апрелге караган түнү Чүй, Талас, Ысык-Көл облустарынын дыйканчылык аймактарында, Ош, Жалал-Абад, Баткен облустарынын тоо этектеринде үшүк жүрүшү күтүлөт.
БИШКЕК, 22-апр. — Sputnik. Жума күнү күндүз өлкө боюнча жаан-чачын күтүлбөйт. Бул тууралуу Кыргызгидромет билдирди.
Маалыматка ылайык, Кыргызстандын тоолуу райондорунда кар көчкү түшүшү мүмкүн. Батыштан соккон шамалдын ылдамдыгы секундасына 4-9 метрге жетиши күтүлөт.
Абанын температурасы Чүй, Талас облустарында +10…+15, Ош, Жалал-Абад, Баткен аймактарында +16…+21, Ысык-Көл, Нарын өрөөндөрүндө +6…+11 градус болот.
Күндүн табы Бишкекте +13…+15, Ош шаарында +16…+18 градус жылыйт.
Белгилер: