Кыш келе элек жатып көмүрдүн баасы жылдагыдан кымбат сатылып жатат. Сырттан алып келинген көмүр эмес, Кара-Кече көмүрүнүн бир тоннасы Бишкек шаарында 4000 сомго көтөрүлүп кеткенин калаа тургундары айтып нааразы болууда.
"Мурдагы жылдары 4000 сомго Казакстандын жакшы күйгөн Кара-Жыра көмүрүн алчубуз. Жол тайгак дегидей азыр кар деле жаай элек, ортомчулар болсо Кара-Кече көмүрүнүн баасын 4000 сомго көтөрүп жиберди. Өзүбүздөн чыккан Кара-Кече ушунча кымбат болуп жатат, анан Казакстандыкы мындан да жогору сатылат да. Казакстандыкы болсо дээрлик жок экен. Кимге, кайда барып даттанышты билбейсиң", — деди калаа тургуну Асылбек Мейманов."Кыргызкөмүр" ишканасынын пландоо бөлүмүнүн башкы адиси Марат Орозбаев көмүрдүн баасын Монополияга каршы жөнгө салуу мамлекеттик агенттиги гана көзөмөлдөй аларын айтты.
"Жыл сайын Кара-Кеченин өзүнөн көмүрдүн бир тоннасы 1300 сомдон чыгат. Жайы-кышы баа ушундай, өзгөрбөйт. Ал жерден жеке ишкерлер, менчик ишканалар жүк ташуучу унаалар менен Бишкек шаарына алып келип сатышат. Алар кеткен чыгымын эсептеп туруп, бааны өздөрү коёт. Ортомчулар кандай нарк менен сатарын биз көзөмөлгө албайбыз, укугубуз жок", — деди Орозбеков.
"Кыргызкөмүр" ишканасынын өкүлү билдиргендей, быйылкы кышка жергиликтүү көмүр жетиштүү.
"Биздин ишкананын карьеринде азыр 50 миң тонна бар. Андан сырткары, 300 миң тонна кара алтын ачылган, жүктөөгө даяр", — деди Орозбеков.
Көмүрдүн баасын көзөмөлдөө укугу Монополияга каршы жөнгө салуу мамлекеттик агенттигинде да жок экен. Өкмөттүн атайын токтому чыкмайынча агенттик жеке ишкерлерге эч кандай чара көрө албай турганын мекеменин жөнгө салынуучу чөйрөлөр башкармалыгынын башчысы Сагындык Маматоморов айтты.
"Бааны көмүр ташыган жеке ишкерлер коёт. Эгер чектен ашып, аябай эле кымбаттатып жатса, анда өкмөт атайын токтом чыгарат. Ошол документке таянуу менен гана биз баарын текшерип, бир баа коёбуз. 2017-жылы бир айдын ичинде көмүрдүн наркы 20 пайызга көтөрүлүп кеткен. Ошондо бааны көзөмөлгө алуу боюнча өкмөттүн атайын токтому чыгып, анан биз жөнгө салганбыз. Азыркы тапта нарк аябай деле жогорулап кеткен жок. Көмүр кымбаттап кетпесин деп облустардагы базаларга барып сатуучулар менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жатабыз", — деди Маматоморов.Керектөөчүлөрдүн укугун коргоо мыйзамына ылайык, көмүр саткан ар бир түйүндө тараза жана баа жазылган такта илинип турушу керек экен. Эгер бул нерселер жок болсо, керектөөчүлөрдүн укугу тебеленип жатса, эл Монополияга каршы жөнгө салуу мамлекеттик агенттигинин 56-31-97 телефонуна чала алат.
Калаа тургундары кара алтындын баасы кымбаттап жатат десе, Улуттук статистика комитети 24-октябрдан 31-октябрга чейин өлкөдө көмүрдүн орточо баасы бир тонна үчүн 1 сом 48 тыйынга төмөндөгөнүн маалымдаган. Бул жумада көмүр Кербенде 9,3 пайызга, Баткенде 3,1 пайызга жана Таласта 4,2 пайызга жогорулаган.
Бишкек шаарындагы көмүр сатылган жайлардын даректери:
Эгер кардарлардын суроолору болсо турак жай коммуналдык чарба бөлүмүнүн 0312 57 63 80; 0312 57 74 81 телефон номерлерине чалууга болот.
Экономикалык кризис учурунда ишкерлерге кылмыш ишин козгоо, негизсиз текшерүүнү токтотуу керек. Мындай пикирин Аскар Сыдыков Sputnik Кыргызстан радиосунун эфиринде маек учурунда билдирди.
Анын айтымында, ишкерлер бизнесин, кардарларды ойлобой эле мамлекеттик органдарга кантип жооп беребиз деген түйшүк менен жашап калышты.
"Тилекке каршы, инвестициялык климат учурда жакшы эмес. Жалпысынан өлкөдө саясий-экономикалык туруктуулук толук кандуу орной элек. Дүйнөлүк жагдайга карасак, шайлоо жакындаганда инвестициялар убактылуу токтойт. Биринчиден, коопсуздук болушу керек. Көп ишкерлер, инвесторлор жеке менчиктин коопсуздугуна кепилдик көрө албай жатышат. Азыркы экономикалык кризис учурунда бизнесмендерге кылмыш ишин козгоо, негизсиз текшерүүнү токтотуу керек. Ишкерлер бизнести, кардарларды ойлобой, мамлекеттик органдарга кантип жооп беребиз деп түйшөлүп калышты. Экинчиден, саясий-экономикалык туруктуулукту орнотуу зарылчылыгы күч", — деди Сыдыков.
Ошондой эле жетекчи мамлекеттик органдарда, компанияларда ишкерлер менен тыгыз иш алып бара ала турган кесипкөй адистердин жетишпей жатканын кошумчалады.
Маяна алганга чейин кээде бир нече миң карыз алып турууга туура келет... Сизге да бул тааныш жагдайбы? Көйгөйдү чечүүнүн бир ыкмасы — насыялык картаны колдонуу (эл арасында – "кредитка" деп коюшат).
Sputnik Кыргызстан өлкөдө жеке адамдар үчүн чыгарылган насыялык карталардын шарты боюнча түрмөк даярдап, анын артыкчылык жана кемчиликтерин карап чыкты.
Колго тез арада тиет. Картаны алуу үчүн паспорт жана кирешенин тастыктамасын көрсөтүү талап кылынат. Негизги талаптары жөнүндө банктын расмий сайтынан жана каржылык мекеменин өзүнөн алдын ала билип алган оң. Эгер маяна долбоорунун алкагында банктын кардары болсоңуз, жол-жобосу болушунча жеңил жана ыкчам жүрөт. Каражатты каалаган убакта пайдалана аласыз. Товар же кызмат акысын, ошондой эле салык же айып пул төлөөгө чамаңыз жетпей турганда насыялык карта абдан ыңгайлуу жардам. Накталай эмес төлөө мүмкүн болгон бардык жерде жана каалаган убакта колдонууга болот.
Жеңилдетилген мөөнөт бар. Ар бир кредиттик картага мөөнөт коюлат, ал убакыт аралыгында пайдаланган каражатты пайыздык үстөксүз банкка кайтара аласыз. Айрым учурларда банк карта ээсине ыңгайлуу убакытты белгилеп бериши мүмкүн. Мындайда төлөмдөрдү көзөмөлдөө мүмкүнчүлүгү да жок эмес.Толуктоо ыңгайлуу. Акча ар кыл ыкмалар менен: интернет-банкинг, мобилдик банкинг, терминалдык тейлөө, банкомат жана банктын кассалары аркылуу толукталат.
Жеңилдетилген мөөнөт аяктаган соң каражат (насыя) кайтарылбаса айып салынат. Эгер кандайдыр бир себептер менен эсепке картадан алынган каражатты кайтара албай калсаңыз, комиссия төлөөгө гана кептебестен, насыялык таржымалыңызга да терс таасир этет.
Эгер бир айлык кирешеңиз картаңыздын лимитинен көп деле ашпаса, маянаңызды банкка болгон карызыңызды жабууга которуп коюп, кур жалак каласыз. Кайрадан насыялык картадан каражат сарптоого туура келет.
Насыялык карталар негизинен накталай эмес төлөмдөр үчүн каралган. Банкоматтан накталай ала албайсыз, бардык операциялар төлөм тарыхына катталат. Банк мындай картадан накталай алуу мүмкүнчүлүгүн берген учурларда деле комиссия түрүндө кошумча чыгымдары болот. Пайыздык үстөктөрдүн айынан бул карта ээсине деле пайдасыз.
Насыялык карта ачууну чечкениңизде каржылык шартыңызды калчаңыз, картаны пайдалануунун канчалык максаттуу экенин аныктаңыз. Насыяны жана анын пайыздарын жабуу үчүн күнүмдүк киреше жана чыгымдарды эске алуу, банк тарабынан белгиленген мөөнөттө төлөө абзел. Өлкөдө иш алпарган банктардын насыялык карталарынын шарттарын карап чыгалы.
Чени — 0 же жылдык 28 пайыз. Кардардын тандоосуна төмөнкү тартипте сунушталат:
Насыялык карталарды маяналык долбоордун кызматкерлери да, банктын башка кардарлары да ала алышат.
Насыялык лимиттин өлчөмү:
Насыялык картаны маяналык долбоордун кардарлары, ошондой эле банкта аманат сактаган жарандар гана алышат.
Шарттары:
Насыялык картага соңку алты ай аралыгындагы туруктуу иши бар, ошондой эле патент же күбөлүк менен иштеген, туруктуу бизнеси бар жеке ишкерлер (насыя картаны алууга тапшырык берилгенге чейин жарым жыл үзгүлтүк иш алпарган).
Шарттары:
Насыя картасын маяналык долбоордун кызматкерлери да, айлык акы же кирешесин тастыктаган башка кардарлар жана жеке ишкерлер да ала алышат.
Шарттары:
Жеке жактар да, жеке ишкерлер да насыялык картага ээ боло алышат.
Шарттары:
Жогоруда тизмектелген банктардын айрымдарында насыялык карта менен төлөөдө ар кыл дүкөндөрдө арзандатуулар каралган. Бул карталар туурасында толук маалымат алуу үчүн банктардын өздөрүнө кайрылуу кажет.
Насыя карталарын пайдалануунун туура же натууралыгы боюнча психолог Леонид Соболевге кайрылдык.
"Насыя — бул жакшы да, жаман да эмес көрүнүш. Бул – алыс кете алгыс учурдун чындыгы. Өз мүмкүнчүлүгүн баамдай албастан үстөккө-босток насыя ала берип, карызга батып калган кардарларым болгон. Натыйжада карыз өсүп кетет...
Адамдар алына карабай насыя алып, той өткөрүшөт. Баары эл көзүнө "эл эмне дейт?" деген ой менен жасалат. Насыя – карызга жашоо экенин алар дайым түшүнө беришпейт", — дейт Соболев.
Ошону менен бирге эле ал ар кандай жагдай болорун, кээде насыя да зарыл экенин белгилейт. Психолог каржылык мекемесинен карыз алуудан оболу айрым жактарын эске алууга кеңеш берет:
Адам өз муктаждыктарын канааттандыруу үчүн каалаган убакта насыя ала аларын билет, жеке чыгымдарын көзөмөлдөөнү, каржыны колдонууну унутат", — деп белгилейт Соболев. Анын айтымында, насыянын негизги кемчилиги – "адам өзүн чектей албай калат".
"Насыя "куткаруучу ыкма" катары болуп калат, болбосо ага сатып алчу айрым буюмду айлык колго тийген кезде деле алууга болот", — деп түшүндүрдү психолог.
Каржылык серепчилер дайым ар бир адам өз "каржылык коопсуздук жаздыкчасын" түзүп алуу керектигин белгилешет. Ал эмнеге зарыл жана кантип топтоо керектигин Sputnik Кыргызстандын башка бир материалынан окуңуздар.
БИШКЕК, 14-апр. — Sputnik. Бишкектен анча алыс эмес жерде Интернациональный айылынан экскаватор айдоочусу Павел Камаев балбал таш таап алган. Бул тууралуу Sputnik Кыргызстан агенттигине өзү билдирди.
Балбал — бул адамдын сөлөкөтү чегерилген таш эстелик. Камаев аны кантип таап калганын айтып берди.
"Ал күнү мен жумушта болчумун, жер казып атып бир маалда катуу бир нерсеге тийгендей болдум. Карап, көргөн көзүмө ишенген жокмун. Топурак алдында анча чоң эмес таш эстелиги жатыптыр. Бийиктиги болжол менен бир метрди түзөт. Анын бир колунда чөйчөк тартылган. Табылга жакшы жышаан экенин, мындай жерлерде белгилүү аскер адамы да көмүлгөнүн окугам", — деди ал.
Ал табылгасын адистерге берүү үчүн Маданият, маалымат жана спорт министрлигине барган.
"Балбал ташты өзүмө алып калайын деп эч ойлонгон жокмун. Министрликтегилер айтканымды угуп, анын мынча тереңдикте жатканына таң калышты. Себеби мен аны үч метр тереңдиктен таап чыккам да. Ал жакта бул таш кандайча жатып калганы табышмак", — деди Камаев.
Маданият министрлиги балбал таш тууралуу маалыматты тастыктап, аны Тарых музейинин алдына орнотушканын кошумчалады.