8-майда Кабулдагы Дашт-э-Барчи районундагы жардырууда эле алтымыш чакты киши, негизинен 11-15 жаштагы окуучу кыздар набыт болду. Деги эмне болуп жатат? Бул тууралуу Петр Акопов ой толгогон.

Кимдир бирөөлөр аскердик күчтөрүн чыгаргысы келбей жатабы же, тескерисинче, кай бирөөлөр америкалыктардын өлкөдөн чыгып кетүүсүн тездетүүнү көздөп турабы? Алар кеткен соң эмне болот? Россия үчүн бул курулай эмес маселе: СССРдин ураганына карабастан маңызында РФтин Афганистан менен мурдагыдай эле чек арасы орток. Афганистан менен мурдагы советтик чек аранын басымдуу бөлүгү ЖККУга мүчө, башкача айтканда, РФтин аскердик союздашы Тажикстанга таандык. Афганистан менен чектешкен Өзбекстан менен Түркмөнстан да Россиянын улуттук кызыкчылык жана жоопкерчилик аймагына кирет.

Кокус Афганистанда толук кандуу жарандык согуш тутанып кете турган болсо анын эпкини бүтүндөй Борбордук Азияны каптайт. Эң кооптуу жагын айтсак, жалыны бул чөлкөмгө да өтөт.

Америкалыктар Афганистанда каалаганына жете алган жок, "Аль-Каиданы" жок кылдыбы, ал эми анын полктору жана дивизияларычы же ал ислам дүйнөсүнүн ар кыл бөлүктөрүндөгү түзүм жана топторду байланыштырып турган тармактык уюм беле?

Талибанды жеңдиби? Бирок ал америкалыктар кетери менен эле же коалициялык өкмөттүн бөлүгү катары тынчтык жолу, же күч колдонуу менен өз алдынча Кабулдагы бийликке келет.

Америкалыктар Афганистандан Россия менен Кытайга (ошондой эле Иранга) кысым кылууга, Евразиянын негизги чөлкөмүндө туруктуу жайгашуу үчүн плацдарм түзүүгө ниеттенген беле? Каалашкан, бирок бул үчүн Афганистанды чындап баш ийдирип, аны өз көзөмөлүнө алууга тийиш эле. Анын бир да болгон жок. Америкалыктар өздөрү гана чыгып кетпестен, аларга иштеген он миңдеген афгандыктарды да кошо ала кетүүгө аргасыз болот... Башкача айтканда Афганистандагы позициялары бузулуп тим болбой, таптакыр жок кылынат. Анткен менен АКШ аталган республикадан чыкканда ага коңшу мамлекеттерден орун алууга ниеткер. The Wall Street Journal өткөн ишембиде билдиргендей, Вашингтондогулар "аскердик күчтөрдү Афганистандан чыгарган соң аскерлерди жайгаштыруу жана талибдерди көзөмөлдөө үчүн чөлкөмдүк плацдармдарды издөөдө".

Каралган варианттардын арасында коңшу өлкөлөр да, ошондой эле алыскы мамлекеттер, мисалы, Бириккен Араб эмирлиги да бар. Перси булуңуна Аскер деңиз күчтөрүнүн кемелерин жайгаштыруу мүмкүнчүлүгү талданууда.

Эгер "Аль-Каида" же Ислам мамлекети уюму Америкага же Афганистандагы анын кызыкчылыктарына коркунуч жарата турган болсо, кошмо штаттар абадан сокку урарын Байден убада кылууга да үлгүрдү. Бирок америкалыктар ыкчам чара көрүү мүмкүнчүлүгүнө ээ болууну самайт, себеби 11-сентябрдан кийин (июль айынын ортосунда деген да сөздөр жүрөт) Афганистанда америкалык да, дегеле кандайдыр чет элдик да күчтөр калбайт. Кокус америкалык элчиликке (мында 1000ге жакын кишини калтыруу пландалган) кол салынса эмне кылуу керек?

Пакистандан көмөк жөнөтүү зарылбы? Алыс, анан да ымала бузулгандан бузулуп барат. Ошондуктан, "америкалык базаны түзүү үчүн зарыл учурда күчтү жөнөтүү камсыз кылууга жеңилдик берчү, Афганистан менен чектешкен Өзбекстан жана Тажикстан эң артыкчылыктуу вариант болмок". Бирок тилегин таш каап, америкалыктардын бул пландарына Россия менен Кытай тоскоол болушу ыктымал деп ой жооруйт The Wall Street Journal басылмасы. Албетте, ошондой эле болот, америкалыктарга Борбор Азияда бекемдешине эч ким жол бербейт.

2001-жылдын 11-сентябрынан кийин Россия Кошмо штаттарга Кыргызстан жана Өзбекстанда база түзүүгө уруксат берген. Бирок ал кезде Россия чабал, АКШ менен да алакасы активдүү тиреш абалында эмес эле. Азыр америкалыктардын Орто Азияда эч кандай, ал түгүл утурумдук жайгашуусу тууралуу сөз да болушу мүмкүн эмес. Афганистанды 20 жыл оккупациялоодон соң толугу менен чөлкөмдөн чыгып кетүүгө туура келет.

Коопсуздугу үчүн Россия менен Кытай тарабынан түзүлгөн ШКУ жооп берет, ага жалпы борборазиялык республикалар гана тургай, Индия менен Пакистан да кирет. Ошондой эле жакында толук кандуу катышуучу укуктары менен Иран да кирет. Башкача айтканда, Афганистан ШКУ мамлекеттеринин толук курчоосунда калат, анын үстүнө өзүнүн байкоочу макамы гана бар.

Кабулду ШКУга объективдүү көрсөткүчтөрдөн улам гана кабыл албай жатышкан: альянстын мүчөсү тарабынан оккупацияланган, өлкөнүн толук суверенитетинен ажыраган республика аталган уюмга кире алмак эмес.

ШКУнун максаты — Азияда, эң оболу Борбор Азияда тынчтыкты колдоо. ШКУнун азырынча өз тынчтык орнотуучулары жок. Анан калса Афганистанга аскердик күчтөрдү киргизүүнүн, оккупанттарды башкаларга алмаштыруу зарылдыгы да жок.

Афгандыктар кырк жылдан ашуун бири-бири менен, 28 жыл чет элдик күчтөр менен согушуп келет. Толук кандуу ички афгандык диалог үчүн саясий шарттарды, эгер элдешүү болбосо да жок дегенде куралдуу, бирок ар кандай калк, саясий, диний, уруу жана кландык түзүмдөрдүн тынч жашашын камсыздоо абзел. Тышкы күчтөрсүз, болгондо да атлантикалык альянстын кийлигишүүсүз (ошондой эле таасири болбостон), бирок бардык коңшу жана жакынкы Россия, Кытай, Пакистан, Иран жана Индиянын активдүү катышуусу менен ушундай күнгө жетишүү керек. АКШ да афгандыктарды жараштырууга катыша алат жана катышууга тийиш. Болгону Афганистандагы алардын тарапташтарына болгон мамиле күчтөр чыгарылгандан кийин ар кандай диалогго жолтоо болушу мүмкүн.

Кандай болгон күндө да америкалыктар кеткенден кийин Афганистанга болгон жоопкерчилик жүгү ШКУга, айрыкча анын үч мүчөсү: Россия, Кытай жана Пакистанга артылат. Бул алардын да, Афганистан калкынын да кызыкчылыгында.

Афганистандагы өтө татаал ички тиреш — кол шилтеп же аскердик дубал менен тосуп алууга шылтоо эмес. Экинчиси дегеле мүмкүн эмес, ал эми биринчиси анын коңшулары жана улуу азиялык державалардын, Россиянын кызыкчылыгына жооп бербейт.

ШКУнун бул багыттагы милдети афган көйгөйүн өлкөнүн чегинен тыш чыгышына, ЖККУ алектенип калгыдай деңгээлге жеткирбөө. Ал эми эң ири милдети — афгандык тараптардын баарын чыныгы элдешүүгө жана жаңы федеративдик Афганистанды түзүүгө түрткү болуу. Кайраты бекем, согуштун запкысын жеген калк акыры өзүнүн тоолуу өлкөсүндө жай, өз алдынча жана тынч жашоого тийиш эмеспи. Швейцариядай эмес, албетте, кезегинде швейцариялык кантондор да, акыркы жолу тарыхый ченемдер боюнча XIX кылымдын ортосунда өз ара согушуп келишкен.

Афганистан Швейцария болбойт, анын пайдубалына батыш ченемдерин салуу аракети өлкөгө залалын гана тийгизди. Бирок Борбор Азия үчүн чыңалып турган очоктон тынч кошуна өлкөгө айланарына толук акылуу.

Афгандыктарга геосаясий кызыкчылык жана чоочун стратегдердин эксперименттеринин урматына эмес, алардын өзү үчүн гана өз алдынча жай турмушка кайтууга көмөктөшүү керек.

БИШКЕК, 13-май — Sputnik. Америкада 124 экс-генерал мамлекет башчы Жозеф Байденди сындаган ачык кат жазды. Бул тууралуу The Politico билдирди.

Аскер тармагында иштеп кеткендер мамлекет башчынын психикалык абалынан жана ден соолугу, басып-туруу жөндөмдүүлүгүнөн күмөн санап, улут чоң коркунучта турганын айтышты.

"АКШнын Куралдуу Күчтөрүнүн башкы командачысынын психикалык абалы жана ден соолугу, басып-туруу жөндөмдүүлүгүнө көңүл кош кароого болбойт. Ал улуттук коопсуздук жаатындагы чечимдерди тез арада, күнү-түнү жана кайсыл жерде болбосун так кабыл ала билиши керек", — деп белгилеген каттын авторлору.

Ошондой эле кайрылууда учурдагы администрация "диктатордук ыкма менен америкалык жарандардын конституциялык укуктарын бузуп, 50дөн ашык буйрукка кол койду. Алардын көпчүлүгү мурдагы жетекчиликтин майнаптуу саясатын жокко чыгарат" деп айтылат.

Генералдар ФБР менен Жогорку сотту шайлоодогу мыйзам бузуулар аныкталса эртерээк чара көрүп, былтыркыдай көп нерсени көз жаздымда калтырбоону суранышкан.