Бул көйгөйдү эл аралык көп тараптуу форматта — ЖККУ жана ШКУ мамлекеттеринин дараметин пайдалануу менен гана чечүүгө болорун белгилейт аскерий баяндамачы Александр Хроленко.

Июлдун башында Афганистандын негизги автомагистралында талибдердин кол салуусу көбөйдү. Күч органдарынын да буга каршы туруусунан майнап чыкпай жатат. Террорчулар абдан жакшы уюшуп, мыкты куралданышкан.

Өлкөнүн түндүгүндө өзү заряддалуучу 12,7 ммлик көзгө атар Barrett M82 заманбап америкалык винтовкасы колдонулганы байкалган, ал 1800 метрге чейинки аралыктан атат. Афганистандын борбор шаары иш жүзүндө "Талибандын"* согушкерлеринин бекем курчоосунда. Бул уюм Кошмо Штаттар менен түзгөн тынчтык келишиминдеги милдеттенмелерин аткаргысы да жок.

Россияны дүйнөгө жаман көрсөткүсү келгендер "кой терисин" жамынганбы?..

Бул ай жаңырганда Абдул Рашид Дустум Афгандын тарыхында маршал болгон үчүнчү киши болду (Вали Хан шах жана Мухаммед Касим Фахимден кийинки), бирок жеңишке салым болбоду.

Афган куралдуу күчтөрү 22-июнда 19 жылдан берки согуштук аракеттерде белгилүү мөөнөт аралыгындагы эң чоң жоготуулар жөнүндө жарыялашты: талибдер бир аптада 32 провинцияда 422 кол салуу, 290 аскер жана полиция кызматкерин өлтүрүшкөн. Мындан тышкары, 42 жай тургун, анын ичинде аялдар жана балдар да набыт болгон.

Андан мурун (19-июнда) АКШнын Борбордук командачылыгынын башчысы генерал Кеннет Маккензи Кошмо Штаттар талибдер менен түзүлгөн февралдагы келишимдин алкагындагы өз милдеттенмесин аткарып, Афганистандагы куралдуу күчтөрүн 8600 кишиге чейин кыскартканын маалымдаган.

АКШнын "Талибан* менен "туугандашуусунун" аягы эмне болот?

Террорчулардын активдешүүсү америкалык күчтөрдүн өлкө аймагынан чыгарылышы менен байланышы бар экени айкын. Ошону менен бирге эле НАТОнун миссиясынын маселелери да чечиле элек. Улуттук коопсуздуктун афгандык күчтөрүнүн аракети аларды даярдоого америкалыктар тарабынан сарпталган миллиарддаган долларларга карабастан, эч майнапсыз.

2001-жылы "Кыйрагыс эркиндик" операциясы жүргүзүлө баштагандан бери афгандык героин өндүрүүнүн масштабы он эсе кеңейип, дүйнөдө баңгизатты мыйзамсыз айландыруунун 80 пайыздан ашуун көлөмүн камсыз кылат. Талибдер бийликти күч менен басып алууга умтулуп, Аль-Каиданын* согушкерлерин калкалайт. Башкача айтканда, Афганистан жана Борбор Азия өлкөлөрүнүн аймагында террордук уюмдардын күчтөнүп жана өнүгүшүнө жөлөк болот.

Сыйышпас өз ара аракеттер

Пентагон талибдердин жоруктары дале Афганистандагы туруктуулукка жол ачпаган негизги коркунуч экенин моюнга алат. АКШнын аскердик мекемесинин бул айдагы докладында талибдердин жоруктары терс бааланып, алардын Аль-Каида* менен байланышы баса белгиленет. "Аль-Каиданын"* регионалдык филиалы – АКИС – "Талибандын" төмөнкү звеносу менен мезгил-мезгили менен иштешет. Афган өкмөтүн алсыратууга багытталган аракеттерине жардамдашат, АКШнын күчтөрүнө чабуул коюуга кызыгуусун жана аймактагы батыштын ниетин колдоого алат".

Анткен менен "Талибан" бул докладды пропагандалык жана негизсиз деп атады. Чыгарылган америкалык күчтөрдүн кайра келери күмөн. Афганистандагы тынчтыкты орнотуу процесси көбүнесе виртуалдык долбоор бойдон, ал эми коалициялык өкмөт – кол жеткис кыялдын символуна айланып калгандай.

Афганистандын президенти Ашраф Гани убактылуу өкмөт үчүн кызматынан кетерин төгүндөй: "Мен талибдердин эркине эмес, афган калкына кызмат кылам", — деп билдирген.

Сабыры түгөнгөн афган бийлиги. Кабул талибдерге согуш ачты

Жакында эле Афганистандын Улуттук элдешүү боюнча жогорку кеңешинин жетекчиси Абдулла Абдулла куралдуу жаңжалдын тараптары түз диалогду демилгелеп турган чакта "Талибан" кыймылынын катышуусу менен убактылуу өкмөттү түзүү жөнүндө маселени талкуулоо ачык экенин жарыялаган. Диалог туткундарды алмашуу процесси аяктаган соң башталууга тийиш. Бирок мунун бүтчүдөй түрү жок, ал түгүл туңгуюкта, себеби "Талибан"* бошотууну талап кылган согушкерлердин тизмесинде "Аль-Каида"*, "Лашкар-и-Тайба"* жана башка террордук уюмдардын мүчөлөрүнүн ысымдары да бар.

Афган өкмөтү 4 015 туткунду бошотту, бирок оор кылмыш менен кесилген 597 кылмышкерди бошотууга ниеттенбейт. Мисалы, алардын арасында Кабулдагы Германия элчилигинин жанындагы жардыруунун уюштуруучулары да бар. Ошол терактыда 150 чакты киши набыт болгон. "Талибанга"* жакын булактар аттары аталган 5 000 айыпкер бошотулбаса, афгандар ортосундагы сүйлөшүүлөр башталбай турганын белгилешет.

Өзбекстан жана Тажикстандагы таянуу түйүндөрү

Вашингтон Афганистан үчүн ага чектеш Борбордук Азия өлкөлөрүнөн издөөдө, алар үчүн афган жергесиндеги оош-кыйыштар коопсуздуктун түздөн-түз коркунучу бойдон калууда. Бул айдын башында Афганистан боюнча АКШнын атайын өкүлү Залмай Халилзад жана АКШнын эл аралык өнүгүүнү каржылоо корпорациясынын (DFC) башчысы Адам Бойлер Ташкентке иш сапары менен барышкан.

Афган жагдайын жөнгө салуунун келечегине байланышкан, Өзбекстандагы инвестициялык долбоорлорду ишке ашырууга каржылык каражат тартуу маселелерин жергиликтүү бийлик менен талкуулаган. Андан мурун Халилзад Пакистан менен Катарга да барып, ал жакта да Афганистандагы тынчтыкты орнотуу процессин колдоо маселелери талкууланган.

Ошол эле убакта Ташкентте өзбек жихадчыларынын активдешүүсүнүн белгилери байкалган. 30-июнда аталган республиканын Мамлекеттик коопсуздук кызматы жана Ички иштер министрлигинин кызматкерлери "Катибатуль Тавхид ва Джихад"* эл аралык террордук уюмунун 11 тарапташынан турган жашыруун тобунун ишмердигине тыюу салган. Алар "жихадга" дайынданып жатышкан.

"Талибанга" көмөкпү? Афганистанда тажик согушкерлеринин активдүүлүгү күч алды

Андан төрт күн өтпөй республиканын борбор калаасында 25 кишиден турган "Жихадчылар* экстремисттик агымынын эки жашыруун тобун жок кылган. Балким, талибдер менен тынчтык макулдашуулары жана Афганистан экономикасына инвестиция долбоорлору кайсы бир убакта анын катышуучуларына пайда алып келер.

Ошентсе да, бүгүн ЖККУ жана ШКУ форматындагы "таянуу түйүндөрү" пайдалуураак. Эң оболу, террордук активдүүлүккө күч менен таасир этүүнүн мамлекеттер аралык потенциалын өнүктүрүү зарыл. Афганистандан ал коңшу аймактарга да чагылбай койбойт. Ислам мамлекети* стратегиясы экспансияны да карайт. Ирак жана Сириядагы согушта Борбор Азия республикаларынан 4200дүн тегерегиндеги жихадчы тажрыйба топтогон.

Soufan Group америкалык компаниясынын докладына ылайык, Жакынкы Чыгыштагы террордук уюмдардын катарында согуштук аракеттерге 2018-жылы 1300 тажик, 1500 өзбек, 500 казак жана 500 кыргыз жараны тартылган. Бул адамдардын көбү жаңы "эрдиктерге" даяр болуп калса керек. Өзбекстандын коргоо жана коопсуздук жаатындагы бекем позициялары негизинен Россия Федерациясы жана КМШдагы башка мамлекеттер менен болгон аскердик жана аскердик-техникалык кызматташтыктан улам түптөлгөнүн (https://sptnkne.ws/Bxn9) белгилеп койгон оң.

Борбор азиялык аймактагы туруктуулукту ОДКБнын тез арада аракетке келүүчү күчтөрү (10дон ашуун батальон) жана ыкчам жооп кайтаруу (атайын багыттагы бөлүктөрдүн курамында 22 миң аскер кызматкери) жамааттык күчтөрү дайым кызмат өтөйт.

Өзбекстан Жамааттык коопсуздук келишим уюмуна мүчө эмес, ошентсе да ушул "коопсуздук коргонуунун" калкалоосунда. Күч структураларынын көп улуттуу контртеррордук өз ара аракеттенүүсүнө дайым өнүгүү үстүндө. Мурда Өзбекстан менен Тажикстан "Өнөктөштүк-2020" аскердик кызматташтык жөнүндө эки тараптуу макулдашууга кол коюшкан.

Афган туңгуюгу: АКШ касташкан тараптарды элдештирүү аракетинде

Аймактык коопсуздукту бекем камсыздоо үчүн Тажикстанда жайгашкан 201-россиялык аскердик базасы дайым бекемделип, аскердик мүмкүнчүлүктөрү улам кеңейтилип келет. Мотоаткычтар бөлүктөрү стратегиялык маанилүү объекттерди душмандын мина коюлган автомобилдердин чабуулунан коргоо механизмдерин улам өрчүтүп турушат.

"Жихадчылардын" тактикалык ыкмаларын учкучсуз "Орлан-10" комплексин жана бронеуралдардагы "ЗУ-23" мобилдик зениттик түзүлүштөрүн, тийиштүү кароол жана жабдыктар пайдалануу менен түнкүсүн да жок кыла алат.

Мобилдик топтор Ляур тоо полигонунда позициялык коргонуудан – обочолонгон душманга чабуул коюуга, аларды аңдуу жана жок кылууга өтүүгө машыгышат. Борбор азиялык стратегиялык багытта 2020-жылы Жамааттык коопсуздук келишим уюмунун куралдуу күчтөрүнүн 40ка жакын биргелешкен окуулары өтмөкчү. Бир нече мамлекеттин аймагындагы 20дан ашуун полигон пайдаланылат.

Мындан сырткары, Шанхай кызматташтык уюмундагы сегиз мамлекеттин 10 миңден ашуун аскер кызматкери келерки айда ири масштабдагы "Тынчтык миссиясы – 2020" террорго каршы машыгуусуна катышат. Мына ушундай нерселер – террорчулар менен ийгиликтүү "сүйлөшүүлөр" үчүн реалдуу жана алмашкыс инструменттери. Бирок батыштагы "өнөктөштөр" ЖККУ жана ШКУ же Россиянын аймактагы ролун бөлөкчө өңүттө көрсөтүүгө далалат кылышат.

Кызык окуя

Кооптуулукту тоотпогон америкалык журналисттер 6-июлда афган жергесиндеги Кундуз провинциясына Рахматулла Азиз деген кишини табууга бет алышкан. The New York Times гезити ал кишини "россиялык тыңчылар" менен "Талибан" кыймылынын ортосундагы ортомчу деп атаган. Эске салсак, NYT версиясына ылайык, россиялык аскердик чалгын кызматы талибдерге америкалык аскерлерди өлтүрүү үчүн акча төлөшү мүмкүн имиш. Албетте, андай Азиз деген кишини таба алышкан эмес.

Кундузда андай кишиден эч кимдин кабары жок. Бир аз мурдараак "Талибан"* "Ислам эмирлигинин он тогуз жылдык жихады кандайдыр бир чалгын кызматы же чет мамлекеттин кайыр-садагасына милдеттүү эмес", – деп кескин түрдө билдирген.

АКШнын Куралдуу күчтөрүнүн Борбордук командачылыгынын башчысы, генерал Кеннет Маккензи 8-июлда талибдердин Россия менен болгон болжолдуу кутуму тууралуу улуттук чалгындоодон билдирүүлөр келгенин билдирген, бирок алардын жетишерлик далилдери жок.

АКШнын чалгын кызматы Россиянын талибдер менен "жакындыгын" төгүндөдү

Маккензи талибдер көп жылдардан бери америкалык жоокерлерге чабуул коюп келгенин, The New York Times гезитиндеги макалалар Афганистандагы америкалык күчтөрдүн коопсуздугун камсыздоо алгоритмдерин өзгөртпөгөнүн белгилейт.

Соңку жылдары Россиянын Борбор Азияга оң таасири өстү. Бул эң тар чөйрөдө болуп, регионалдык көйгөйдү керт башынын кызыкчылыгына карап "жөнгө салгысы" келген Батыштагы айрым күчтөргө жакпай турганы бышык.

Бирок Афганистандагы согуш жана тынчтык маселелерин монополиялык көзөмөлгө алуу артта калды. Тегин жерден РФ Коопсуздук кеңешинин катчысы Николай Патрушев шейшемби күнү: "Россиялык жана америкалык атайын кызматтар кеңири багыттар боюнча кызматташышат. Терроризмге каршы туруу – так жыйынтыктары бар чөйрө", — деп билдирген. Татаал көйгөйлөр биргелешкен эл аралык аракеттер менен гана чечилет. Афган багытында ОДКБ жана ШКУнун ар бир мамлекетинин орду алмаштырылгыс.

* – Бир катар өлкөлөрдө ишмердигине тыюу салынган террордук топтор.

Шайлоону жылдырууга мыйзам жол бербейт. Эгерде мыйзамды бузуу менен шайлоо өткөрсөк, кийинки чакырылыш легитимсиз болуп калышы ыктымал. Бул тууралуу Шерадил Бактыгулов Sputnik Кыргызстан радиосуна маек куруп жатып билдирди.

Анын айтымында, 4-октябрга чейин эпидемиологиялык абал кандай боло турганы белгисиз.

Күздө өтчү шайлоодо 44 партия ат салышмай болду. Тизме

"Учурда коомчулукта "эмнеге 4-октябрга шайлоо дайындалды" деген кептер айтылып жатат. Шайлоону дайындоо Конституциялык мыйзам менен бекитилген. Анда "Жогорку Кеңешке кезектеги шайлоо Президент тарабынан добуш берүү күнүнө 100 календардык күн калгандан эрте эмес жана 90 күндөн кеч эмес дайындалат" деп турат. Эмне үчүн 4-октябрь дегенде, мыйзам боюнча эсептеп келгенде ушул датага туш келет. Демек, бул президенттин жеке каалоосу эмес. Баарыбыз бийликти мыйзам чегинде иштешин талап кылып келебиз. Бирок учурда шайлоону жылдыруу керек деп, бийликти мыйзам бузууга түртүп жатабыз. Бул жерде эң негизги маселе легитимдүүлүк. Эгерде мыйзам бузуу менен шайлоо өткөрсөк, кийинки чакырылыштын кабыл алган долбоорлору мыйзамсыз болуп, саясий кризиске туш келип калышыбыз ыктымал. Ченемдик укуктук актылардын юридикалык күчү боюнча биринчи Конституция, андан кийин Конституциялык мыйзам, анан кодекс, мындан соң мыйзам, анан барып президенттин жарлыгы", — деди Бактыгулов.

Ошондой эле ал шайлоону жылдыруунун мыйзамдуу жолу "өзгөчө абал" киргизүү, бирок анда шайлоо эпидемиянын экинчи толкунуна туш болуп калышы ыктымал экендигин кошумчалады.