Ал азыр дүйнө кезип Kuwait Airways улуттук авиакомпаниясында стюардесса болуп иштеп келет. Өзгөчө кесип ээси менен Sputnik Кыргызстан агенттигинин кабарчысы маектешти.
— Кыргызстанда жогорку окуу жайдан кайсы кесипке ээ болдуңуз эле жана кантип Кувейттин авиация тармагында иштеп калдыңыз?
— Бишкектеги Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз улуттук университетинин лингвистика факультетин кызыл диплом менен бүтүргөм. Өзүм чет тилдерге аябай жакынмын, мектепти аяктаганда эле англис тилин жакшы деңгээлде билчүмүн. Жогорку окуу жайда кытай тилин окуп, курстарга барып түркчө, немисче, французча үйрөндүм. Азыр Кувейтте араб тилин өздөштүрүп жатам. ЖОЖду бүтүп Улуттук илимдер академиясында аспирантурада окуп, студенттерге сабак берип иштеп калгам. Ага чейин түрдүү себептерден улам Кытайдан акысыз билим алууга барбай калдым. Негизи өзүм адистигим боюнча илим менен кетүүнү пландагам, бирок чет өлкөдөн иш издөөгө мажбур болдум. Алгач Дубайга барсамбы деп жүргөм. Мейманканадан жумуш чыккан, бирок негедир ал жерде иштегим келген жок. Көп өтпөй Кувейтке чакырып калышты. Жаңы келгенде жергиликтүү араб ишкеринин кофейнясына орношком. Ал жерде бир жылдай жүрдүм. Дагы бир жылдай кийим-кече саткан дүкөнгө сатуучу болдум. Андан кийин сынак аркылуу Kuwait Airways компаниясына жумушка алынып, беш жылдан бери эмгектенип жатам.
— Стюардессалардын иши көпчүлүк үчүн абдан кызыктуу сезилет, өзүңүзгө жумушуңуз жагабы?
— Жумушумдун эң чоң артыкчылыгы — саякаттоо. Командировкалык каттамдар менен көп мамлекеттерде болом. Бара турган өлкөдө бош убактымда эмне менен алектенеримди алдын ала пландайм. Бир өлкөгө учуп баргандан кийин ден соолукту климатка көндүрүү үчүн бир күн эс алабыз жана эреже боюнча бир айда сөзсүз сегиз күн дем алыш болот. Каттамдарды тандай албайбыз, диспетчер каякка десе ошол жакка кете беребиз. Учуп барган жердин өзгөчөлүгүн, элин, тамак-ашын жакшы билип каласың. Биздин компания Түркия, Индия, Бангладеш, Араб өлкөлөрүнө, Европа, Түштүк Азия мамлекеттерине жана Американын Нью-Йорк шаарына каттайт.
— Узакка созулган каттамдарда абада канча саатка чейин жүрүп каласыздар?
— Кувейттен Нью-Йоркко 12-13 саатта жетебиз, кайра кайтып келе жатканда 14 саатка чейин созулуп кетет. Мындай узак жолдуу каттамдарга чыкканда АКШда же Кувейтте эс алып калабыз. Азыр коронавируска байланыштуу эч жакка калбай, эки команда жана эки экипаж менен көздөгөн жерге барып кайра эле келебиз.
— Учакты пилоттор башкарса, стюардессалар салондун ичиндеги абалга толук жооп берет. Кооптуу учурларда кандай аракеттерди көрөсүздөр?
— Самолёт асманда учуп бара жатканда катуу силкинүүлөр болот. Биз алдын ала жүргүнчүлөрдүн коопсуздук курун тагынган-тагынбаганын текшерип чыгабыз, анан гана ордубузга отурабыз. Ошол учурда борттогулар катуу коркуп, айрымдарынын балдары ыйлашы мүмкүн. Ошондо борт коштоочулар элди тынчтандырып, абалды болушунча жеткиликтүү түшүндүрүүгө аракет кылабыз. Кулагы укпаган, көзү көрбөгөндөргө коопсуздук эрежелерин инструкция боюнча түшүндүрөбүз. Анан ата-энесинин коштоосу жок жалгыз учкан балдар дагы биздин жоопкерчилигибизде болот.
— Биринчи медициналык жардам көрсөтө билүү дагы керек эмеспи. Иште атайын даярдыктан өтүп турасызбы?
— Медициналык жардам көрсөтүү боюнча экзамен тапшырабыз. Анда авариялык учурда жүргүнчүгө жардам берүүгө басым жасалат. Авиакомпания жүргүнчүлөрдүн коопсуздугун биринчи орунга коет, учакка киргенден кийин алардын өмүрү биздин жоопкерчилигибизде. Сөзсүз ар кандай кырдаалдар боюнча сабактардан өтүп турабыз.
— Өткөн жылы дүйнө жүзүн COVID-19 каптап, көпчүлүк тармак андан жапа чекти. Сиздерде да кыйынчылыктар болдубу?
— Бул жакта коронавирус март айында эле катуу башталып, аэропорттор жабылып калган. Жайында чет мамлекетте калып калган кувейттиктерди алып келген каттамдарды аткарып турдук. Ошол учурда деле айлык алып жаттык, бирок кызматкерлерди кыскартуу болду. Кувейттин авиациясында азыр кыргызстандык төрт жаран иштейт.
— Сиздин кесибиңизде кызматкердин өң-келбети, кийим-кечесине катуу көңүл бурула турганын билебиз. Авиакомпания сиздерге кандай талаптарды койгон?
— Ар бир авиакомпаниянын өзүнүн стандарттары бар. Макияж, маникюр, кийим-кечеден баштап эл менен баарлашып, учакта баскан-турганга чейинки талаптар каралган. Мисалы, чач артка байланып, кулакта узун эмес, кичинекей сөйкө тагылып, кийим таза, үтүктөлгөн болушу керек. Балдардын чачы анча узун эмес, сөзсүз сакал-мурут алынган болушу абзел. Эгер көрүнүшүбүз туура эмес болуп калса, эскертүү берилет. Анткени биз компаниянын жүзү, кардар менен түзмө-түз карым-катнашта болобуз. Эң башкысы дайым жылмайып жүрүү зарыл, ага өзүбүз дагы көнүп калдык. Анан ар бир каттамдын алдында чогулуш болуп, атайын суроолорго жооп беребиз.
Өмүрүнүн басымдуу бөлүгүн куттуу жайга байлаган 52 жаштагы талант менен Sputnik Кыргызстан агенттигинин кабарчысы маек курду.
— Сөздү балалыгыңыздан баштайлы. Атаңызды бой жеткенде гана көргөн экенсиз.
— Адамдын турмушу өйдө-ылдый, ар кандай болот. Биз боор көтөрө элек кезде атам менен апам эки башка жолго түшүп, өз-өзүнчө жашап калган. Мен 90-жылдардын башында эл алдына чыгып калганда атам мени телевизордон көрүп бир күнү филармонияга издеп келиптир. Ал кезде Улуттук филармониянын алдындагы эки жылдык студияны аяктап иштеп баштагам. Бир күнү режиссёр "Амантай, сага аябай окшош киши келиптир, атаң эле окшойт" деп айтып калды. Анан эшикке чуркап чыксам эле атам кучактап калды, көз жашы мойнуман ылдый агып койнума кирет десең... Аябай сагыныптыр. Экөөбүз ээрчишип алып жолдун аркы өйүзүндөгү ашканага барып тамактанып сүйлөшүп отурдук. Каякта турарымды сурап, "элге таанылып келе жатканда мени пайда болуп калды деп ойлобогун. Биздин санжыра, тарыхыбызды билип калсын деп ошолорду кеп кылганы атайы келдим" деди. Мен аталап эле аны жатаканага ээрчитип жөнөдүм. Ал кезде Элмирбек Иманалиев экөөбүз бир бөлмөдө жашачубуз, ал айттырбай эле сыртка чыгып кетти. Атам узак убакыт көп нерсени сүйлөп отурду, мен болушунча көңүл буруп укканга аракет кылдым. "Балам, акты-көктү билип калдың, Эстебес Турсуналиевдей залкарларды атадай көрүп этегин кармап, чачбагын көтөрүп ээрчип жүргөнүң жакшы. Биздин тукумда жамакчылык, ырчылык өнөр болгон. Чоң атаң Кутманалы комузу жок эле той-топурларда жар чакырып ырдачу" деп айткан эле.
— Ошондо канча жыл такыр көрүшпөй жүрүп жолугуп жатасыздар?
— Апам "атаң жок, өлүгүңдү көрөйүн, өлүп калган" деп койчу. Аны кийин түшүндүм, бала куса болбосун, түңүлүп чыйрак өссүн деп ошентчү экен да. Себеби кичинекей кезимде атама өзгөчө жакын экенмин. Биз жолукканда атам 62 жашта болчу. Анда атам "апаңа кайра чогуу эле турмуш улайлы деп канча жолу бардым, бирок макул болбой койду" дегени эсимде. Филармониядан жолукканга чейин атамды 2-3-класста көргөм. Кийин мага латын арибинде ыр түрүндө кат жазып да жүрдү, ал каттары азыркыга чейин сакталып жүрөт.
— Апаңыз дагы акылман жан экен да...
— Апам атамдын экинчи аялы эле. Биринчи жубайынан бала көрбөгөндүктөн күйөөсү каза болуп төрт баласы менен калган апама жолугуп баш кошкон. Экөө кийин бала-бакыралуу болуп жашап жүрүп, эки башка жолго түшкөн экен. Ошентип апам жалгыз тогуз баланы чоңойтуп өстүрдү. Ал кишинин акылмандыгынан эки атанын балдары болгонубузга карабай ынтымактуу, бири-бирибизге жаман сөз айтпай эрезеге жеттик.
— Биринчи устатыңыз ак таңдай акын Эстебес Турсуналиев, айылда ал кишинин көзүнө кантип илинип калдыңыз эле?
— Айылдагы мектепти бүтүп эле 18 жашыңызда филармонияга келип, куттуу жерге өмүрүңүздү байлап койгон экенсиз да?
— Филармониянын тарыхында айылдан түз эле келип жумушка алынган мен элемин. Жаш акындар жок болуп, Эстекем шак эле штатка киргизип койгон. Ал кезде командировкалар көп болуп Алматы шаарына Кызыл-Аскерге баргандай эле каттай берчүбүз. Өзбекстандагы, Тажикстандагы кыргыздарга чейин барчубуз. Менимче, акын, ырчы көбүнчө ошондой сапарларда, эл арасында жүргөндө такшалып, чери да жазылат. Алыстан автобус менен борборго жакындап калганда элдин баары сүйүнчү, менин Фрунзеде там-ташым деле болбогондуктан кайра аймактарга кетип калгым келчү. Жалпы 35 жылга чукул бул жакта иштеп келем, анын 16 жылын жатаканада, батирлерде жашап жүрдүм. Ошол жылдары Жаңыл Абдрахманова деген жеңең менен Искусство институтунун жатаканасында табышып үйлөндүк. Азыр ортобузда Эмир, Байтур деген эки уулубуз бар.
— Башкаларга салыштырмалуу улуу муундагы залкар акындар менен сиз көп иштешип калдыңыз. Алардан алганыңызды кийинки муунга өткөрүү вазийпасы мойнуңузда болсо керек?
— Кесиптик ишмердүүлүк же чыгармачылыкта сөзсүз изденүү талап кылынат. Сиздер кантип изденесиздер?
— Изденүү — жашоонун бир бөлүгү. Ал токтоп калса адам муздап, жашоого көңүлү тартпай калат. Токтоп калган суудай болуп сасып, бака чардаган көлчүккө айланат.
— Буга чейин Кыргыз Республикасынын Ардак грамотасын, КРдин эмгек сиңирген артисти наамын алган элеңиз. Эл артистин алганга убакыт келип калган экен да?
— Сыйлыкты берсе алып, бербесе эч качан кейибеш керек. Анткени сыйлык чыгармачылыкка абдан чоң таасир бере албайт, балким, дем-күч болор. Менимче, сыйлык бергенде адамды өкмөт расмий тааныды деп билсек болот. Анан сыйлык руханий эмес, материалдык нерсе. Эң негизгиси, туура ыйгарылып, аны татыктуулар алганы жакшы. Мен деле эл артисти болгонго жарап калдым окшойт.
БИШКЕК, 20-апр. — Sputnik. Бүгүн, 20-апрелде, улуу жазуучу Чыңгыз Айтматовдун жубайы Мария Айтматова каза болду. Кабарды Sputnik агенттигине жазуучунун уулу Эльдар Айтматов тастыктады.
Маркум быйыл июль айында 79 жашка чыкмак.
Айрым маалыматтарга караганда, Мария Айтматова ооруканада көз жумган.
Эскерте кетсек, Чыңгыз Айтматов экөөнүн Ширин жана Эльдар аттуу балдары бар.